Embedded Files
अथ षोडशः सर्गः
साधुभ्यो मधुमथनाङ्घ्रि-भक्ति-भाग्भ्यः
श्रौतेभ्यो वितत-मतेर्म्महानु-भावम् ।
वेदान्तं स्वयमिव बन्ध - मोक्ष- मूलं
व्याचष्ट स्फुटमथ कोऽपि कोविदोऽत्र
॥ १॥
गोमत्यास्तट-निकटेऽच्छ- कीर्त्ति चन्द्रं
विश्व - ज्ञं क्षिति - पतिरन्त्य - वर्णजन्मा |
विद्वेष्टा श्रुति-गुण-साधकं श्रुतीनां
वाचालो वचनमुवाच वाग्मि-वर्य्यम् ॥ २ ॥
उन्मत्त- प्रलपितवन्न तद्धि मानं
यद् वाक्यं व्यभिचरति क्वचित् फलेऽत्र ।
दृष्टान्तो भवति तदप्रमाणतायां
सर्वेषां श्रुति-वचसां च सर्वत
वेदोक्तं फलमलमाप्यतेऽधिकाराद
इत्युक्तो ऽतनु- मनसाऽभ्यधत्त धूर्त्तः ।
योग्यत्वे सति न हि दृश्यतेऽधिकारी
नातः स्यात् स खर-विषाणवत् सदेति ॥ ४॥
आक्षेपं तमसहमान उच्च-मानः
सद्योऽसौ निज-कर-पल्लव- द्वयेन ।
आदाय व्यतनुत बीजमोषधीनां
सूक्तेनाङ्कुर-दल-पुष्प-बीज - सृष्टिम्
व्याख्याता निशि स कदाचन प्रदीपे
सं-शान्ते पुनरपि वाचयाम्बभूव ।
शिष्यान् स्वान् पुरु-करुणाम्बुधिर्निजाने-
रङ्गुष्ठ-स्फुट-नखरान्तरोचिषैव
तीर्थार्थं पृथु तर वप्र- पाति-वारां
धाराणां रय-सहन-क्षमां महेक्षः ।
आनीतां दश शत- पुम्भिरत्यशक्त्या
प्रेक्ष्योचे विपुल - शिलां क्वचित् स मुक्ताम् ॥ ७ ॥
लोकानामुप-कृतये कुतः शिलेयं
निन्ये नो इति जनता जगाद तत्र ।
नेतारो यति-वर मानवा न हीमां
भीमश्चेदिह यतते नयेन वेति
निन्ये तां गिरिमिव वानरी - कृतात्मा
लीलावत् कर-कमलेन सोऽमलेन ।
तत्रापि न्यधित तयाऽस्य सूच्यतेऽलं
तत् तुङ्गां ननु निकषाऽधुनाऽपि कर्म्म
सङ्घातैरधिक-घनैरलङ्कृताध्वा
शिष्याणां यत - मनसामुतेतरेषाम् ।
यत्रामा वसति तिथाविनेन चन्द्र-
स्तत्रासौ सकल-मतिः ससार सिन्धुम् ॥ १० ॥
आर्द्राङ्गाः सपदि निमज्जनात् सरस्यां
कण्वस्य द्विज-वृषभस्य वल्लभायाम् ।
तत्राऽयन् खर-किरणोप-राग- हेतो-
ग्रमीणा अपि सकलाः स - बाल - वृद्धाः ॥ ११॥
सर्वज्ञं स - परिजनं समीक्षमाणाः
फुल्लाक्षाः स्मित-वदनाः शुभा ननन्दुः ।
दौर्मुख्यं दधत उतापरे निनिन्दु-
र्नाऽश्चर्य्यं द्वयमपि तत् स्वभाव-तन्त्रम् ॥ १२ ॥
मामैनं भुवन-गुरुं विनिन्दतेत्थं
निर्भत्स्याभ्यपतदिवोत्त-रङ्ग-हस्तः ।
सङ्क्षोभी घन-घन-घोष - घोर-वेषः
संरम्भी खल-दमनाय सिन्धु-राजः
सम्मोदात् तरळ-तरो द्रुताभिगामी
गम्भीर-स्वन-नुतिमान् सु- फेन-हासः ।
वीच्यङ्गैरधिक-तरैरिहाधिवेलं
मध्वाय प्रणतिमिव व्यधात् समुद्रः
गो-लीलास्वतिशयिनावगाध-भावा-
नोल्लङ्घयौ विविध-गुण- प्रकाश-रत्नौ ।
मध्वाब्धी परम-मते: प्रियं जनानां
लावण्यं न तु जलधेरयं विशेष:
अम्भोधेस्त्वरित-तरोमि -पाणि- मृष्टे
स्वच्छेऽसौ विकट-तटासने निषण्णः ।
व्याचख्यावति-चिरमैतरेय-शाखा-
सूक्तानि प्रभुरति-सुन्दर-प्रकारम्
गाम्भीर्य्यात् स्वनमधरी - करोति सिन्धोः
श्राव्यत्वं वहति तथाऽप्यहो स्वनोऽस्य ।
पूर्णेन्दु-प्रभ- वदनः क एष धन्यो मत्वेत्थं
जन-जलधिस्तमाशु पर्यैत्
वेदानां समुचित भाव-वाद- दक्षं
ये वेद - द्विषमिममूचिरे महेयः ।
धिग्-धिक् तानिति जनता जगाद तत्र
स्वाश्चर्यात् किल कलिताञ्जलिर्नमन्ती ॥ १८ ॥
सन्नामं विपुल - हृदे विधाय भक्त्या
बिभ्राणाश्चरणरजः सुरेन्द्र- सेव्यम् ।
तत्-स्नानादधिक- शुचौ नदाधि - राजे
सनुस्ते द्विज - निकरा: प्रशस्त - काले
कल्लोलैः करि-निकरैरिवानिवाय्यै-
रुल्लोलैर्जन-निकरान् निपातयद्भिः ।
आ-क्रान्ताः प्रबलतरैश्च लोठ्यमाना
हास्यत्वं प्रययुरुदन्वतीह नैके
मज्जन्तं पृथु-लहरी-निगूढ - मूर्त्तिं
सम्पूर्ण प्रमतिमसज्जनो जहास ।
यो लोक त्रय - विजयी गुरु: प्रसिद्धः
सोऽयं ही पतति लघूर्म्मि- लीलयेति
नीचानामवच - वचांस्यजीगणन्नो
दभ्राणां क्षुभित-कराण्यदभ्र-बोधः ।
क्रोष्टूनां श्व-कळ कळ-प्रदं विरावं
पञ्चास्यो न हि गणयेद्दार-वीर्य्यः
-
जन्मस्थित्यवसिति - दायिनं कटाक्षं
लोकानामघटयदम्बुधौ बृहद्-धीः ।
आक्रान्तोऽधिक- गुरुणा स तेन ताव-
न्मुञ्चन् सञ्चलनमभूत् तटाक -देश्यः
इत्याद्यैरपि चरितैरनन्य-साद्ध्यै-
न स्थेष्ठां बहु-मतिमाप दुर्जनोऽस्मिन् ।
विद्वेषं व्यधित पुनर्निरस्त - भाग्ये
तस्मिन् दुर्म्मनसि तदेव शोभनं स्यात् ॥ २४ ॥
सम्प्राप्तं सह सह-जेन गण्ड - वाटं
स्वोजस्सम्प्रकटन आदिशद् विशङ्कम् ।
शुश्रूषामयमुचितो विधातुमीष-
लोकानामिति वचसा परीक्षकाणाम् ॥ २५ ॥
श्रीकान्तेश्वर-सदनेऽनयत् किलैको
यस्त्रिंशन्नर-वर-नीत-केतु-यष्टम् ।
आहत्या गुरु-गदयैव नाळिकेराद्
यो लेभे तरळ-तरात् फलानि कामम् ॥ २६ ॥
एतादृग्-बल-विभवः स तस्य कण्ठं
तज्ज्येष्ठोऽप्यभित उभौ समं गृहीत्वा ।
निष्पेष्टुं परममवापतुः प्रयत्नं
सङ्घर्षात् क्रम-परि-वर्द्धमान- तैक्ष्ण्यम् 11 20 11
आस्विन्नावलस - तरौ गुरोर्नियोगा-
च्छत्राग्र्यानिल-महितौ च तावुभाभ्याम् ।
मुक्त्वाऽयः कठिन-तर- त्वचं शिरोधिं
पर्य्यायस्फुट-वचनां निपेततुः कौ
आश्वस्तौ शुचि हृदिमावनून - माना-
वुद्धर्तुं समगददङ्गुलिं धरास्थाम् ।
सङ्गृह्य प्रसभ-रसादपि प्रयत्तौ
सामर्थ्यं ययतुरिमौ न कम्पने ऽस्याः ॥ २९ ॥
निर्य्यत्नं वटुमधिरुह्य मन्द - हासी
स प्रायादिह परितो नृसिंह- गेहम् ।
ऐश्वर्यैरिति लघिमादिकैरुपेतो
मध्वोऽभूत् त्रिभुवन चित्र - रत्न - राजः
पञ्चाशन्नर-प-नरोपनीत-मात्रां
यो वार्क्षी गृहमधि-रोहिणीं निनाय ।
स व्याख्यास्वर-दमनाय पूर्व - वाटो
निर्देशाद् व्यधित गुरोर्गळ-प्रपेषम्
स्विन्नेऽस्मिन्नपि यतमान आग्रहोग्रे
प्राच्यात् तत्-प्रवचन-निस्वनोऽति-रेजे ।
उद्धर्तुं विपुल-हृदङ्गुलीं च नालं
सोऽभूदित्यजनि कुतूहलं जनानाम् ॥ ३२ ॥
पर्यैक्षि प्रभुरितरैः शिवाग्नि- पूर्वै-
र्नोपैक्षि प्रबलतरैस्तथा प्रयत्नैः ।
नावैक्षि कचिदपि शक्त्यपूर्त्तिरस्मि-
नुत्प्रेक्षि स्वयमपि भीम इत्यवश्यम्
लेखिन्यां मुहुरपि-नह्य कृष्यमाणं
नाप्येकं तनु - रुहमस्य तूदपाटि ।
नासाग्रे मृदुनि कृतैश्च मुष्टि- घातै-
नस्येन्दोरति-बलिभिः प्रसन्नताऽऽसि ॥ ३४ ॥
पञ्चास्यः श्वभिरिव ही विहीन - सारै-
रम्भोधिर्न्नग-सरितां जलैरिवाल्पैः ।
खयोतैरिव तरणिर्विडम्बयन् नृन्
प्रत्यर्थि- स्व- सम- नरैर्व्यवाहरत् सः
पारन्ती - सुर- सदनं विशाल - संवित्
सम्प्राप्तः खलु सुचिरान्निवेद्य - हीनम् ।
ग्राम्याय- क्षिति-पतिभिर्द्दिनार्द्ध-मात्रात्
तद्भूतर्व्यधित स भूत-बल्यनल्पाः
भीमत्वे सह सहजैः प्रतिष्ठितः प्राक्
पञ्चात्मा मुर-रिपु-रञ्चितो यदत्र ।
पाञ्चाल्या बलि-सलिलं समं ददत्या
सोऽस्मार्षीत् तमिममथ प्रपूज्य-पूज्यः ॥ ३७ ॥
आयास्यन् किल सरिदन्तराख्य-देशं
ग्रीष्मे निर्जलमिह शुश्रुवांस्तटाकम् ।
तत्-काले परमभि-वर्षयन् घनौघं
तत्पूर्त्यै व्यधित कुतूहलं जनानाम्
दुर्म्मन्त्रैः खल-पटलैः प्र-चोद्यमानो
ग्रामेशो वृषळ - पतिः प्रहर्त्तुमेनम् ।
सम्प्राप्तस्तत उत यान्तमीक्षमाणः
प्रोद्यन्तं रविमिव विस्मितो ननाम
क्षेत्राग्र्यं त्रिभुवन - वैद्य - नाथ-नाथं
प्रस्थाय प्रचुर - तरान्तर: प्रभावी ।
श्री-कृष्णामृत-परमाणवाभिधानां
चक्रे सद्वचन - ततिं स्व-भक्त-भूत्यै
स ग्रामं परमपि यात उच्च - भूतिं
विद्वांसः क कुहर-कूप-दर्दुराभाः ।
इत्यूचे मदमतिमानिनोऽखिलज्ञ-
म्मन्यस्य क्षपयितुमेव तज्जनस्य
सर्वज्ञोऽप्ययमधिकं न यज्ञ - भङ्गीं
संवित्ते यतिरिति बद्ध-निश्चयोऽसौ ।
आभान्तं परिषदि मत्सरादपृच्छत्
कर्म्मार्थ-श्रुति-गहनार्थ-खण्ड-भावम् ॥ ४२ ॥
छन्दोभ्यश्र्युत-रस-सङ्ग्रह-प्रवीणान्
षष्ठेऽह्नि प्रति-विहितान् प्रजाधिपेन ।
नाराशंस्यचरम-चारु-मन्त्र- भेदान्
ऊचेसौ तमभि - दधद् वि-संशयांश:
पाण्डित्यं परममवेत्य तस्य तादृक्
सङ्घर्षक्षुभित-मना विपक्ष-सङ्घः ।
नार्थः स्यादयमिति वर्णयन्नथ त्वं
तं ब्रूहीत्युरु- मतिनेरितोऽद्रवद् द्राक्
सोऽपृच्छत् तमथ महाह्वयोपसर्गा
यत्रोक्ता मनु-चरणोप- सृज्य- रूपाः ।
तस्यार्थं वचन-चयस्य तं ब्रुवाणः
स्थैर्य्यार्थं सपदि स लेखयाम्बभूव
सम्पूर्णं शशिनमिवोदितं कृशः श्वा
चुक्षोभाशुभ - निकरो निरीक्ष्य मध्वम् ।
प्रत्यर्थी स्वयमिति दूरवोऽभिधावन्
किं तेन क्षतममृताकरस्य तस्य
निःस्वानां कतिपय-भुक्ति युक्त-भक्तं
भक्तानां व्यधित चतुर्गुणं दयालुः ।
भुते स्म त्रि - दश-नरोप - भोग्यमन्नं
सम्प्रीत्यै स धन-वतां बृहत् - प्रबोध:
वृष्ट्यादेः स नि-यमनादि चक्र एत-
च्चित्रं किं भुवन- नियामके समीरे ।
अप्येवं भुवन-गुरोः कृतानुवादः
कृत्येषु प्रवर इतीह वर्णयामः
इत्यूचे धरणि-सुरेण केवलं नो
माध्वीयं विविध कथा कथासु मान्या ।
साक्षादप्यमर-वरैरुदीर्य्यमाणा
गन्धर्वैर्यु-सदसि तन्मुदे जगेऽसौ
तां पद्य-प्रणि-गदितां तु मूर्च्छयित्वा
तानानामुचित-तयाऽऽत्त-पञ्चमाद्याः ।
गान्धारं द्यु-विषयमुज्ज्वलं सृजन्तो
ग्रामं ते प्रजगुरकाकि - कम्र कण्ठाः
आनम्रैः सु-मकुट- मौलिभिः कराग्रै-
राताम्रैः प्रति-कलितैः स्मितैर्मुखाब्जैः ।
आश्रावि स्थिर-तर-भक्तिभिः सुरेन्द्रै-
स्तद्-गीता दश-धिषणार्य्य - वर्य्य चर्य्या ॥ ५१ ॥
गीर्वाणैर्विजय-महोत्सवस्य पूजां
कुर्वाणैरविरळ-संविदस्तदानीम् ।
विस्मेरैर्मुनि-निकरोप- देव-युक्तैः
सुस्मेरैरथ तमवेक्षितुं प्रजग्मे
आदर्श गुण-गण-दर्शने मुरारे:
सच्छास्त्रं रचितमनेन वर्णयन्तः ।
प्रद्योतैरुडु - पदवीं प्रकाशयन्तः
प्रेक्षन्त प्रचुर - मनो- विलासमेते
नाकीन्द्रास्तमवनि-भागमा वसन्तं
सु-श्लोकैरपि भुवनानि भूषयन्तम् ।
नेमुः खादुप-निषदं तदैतरयीं
व्याख्यान्तं विविध - विशिष्ट - शिष्य मद्ध्ये ॥५४॥
श्रीमन्तं शशि-वदनं कुशेशयाक्षं
गम्भीर-स्वरमति-दिव्य लक्षणाढ्यम् ।
पश्यन्तः स्व-गुरुमथाऽर्च्चिचन् कृतार्था
वाण्या तं हरि-रति- पूर्ण काममेते
अहरो दुरागम-तमः स्व-गो-गणै-
रकरोर्मुकुन्द-गुण-वृन्द-दर्शनम् ।
अजयश्चतुर्द्दश जगन्ति सद् गुणैः
शरणं गुरो करुणयाsपि नो भवेः
नमस्ते प्राणेश प्रणत-विभवायावनिमगाः
नमः स्वामिन् राम-प्रियतम हनूमन् गुरु-गुण ।
नमस्तुभ्यं भीम प्रबल - तम कृष्णेष्ट भगवन्
नमः श्रीमन् मध्व प्रदिश सुदृशं नो जय-जय ॥ ५७ ॥
इति नि-गदितवन्तस्तत्र वृन्दारकेन्द्रा
गुरु-विजय-महं तं लाळयन्तो महान्तम् ।
ववृषुरखिल - दृश्यं पुष्प - वारं सु- गन्धं
ववृषुरखिल-दृश्यं हरि - दयित - वरिष्ठे श्रीमदानन्द-तीर्थे
इति श्रीमत्-कवि-कुल- तिलक- त्रिविक्रम- पण्डिताचार्य्य-
नारायण पण्डिताचार्य्य - विरचिते श्री - मध्वविजये
महाकाव्ये आनन्दाङ्किते षोडशः सर्गः
Page updated
Google Sites
Report abuse